วันที่ 7-8 กุมภาพันธ์ 2566 แผนงานพัฒนานโยบายสาธารณะด้านสุขภาพจิต ร่วมกับประธานคณะที่ปรึกษารัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขและผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนการควบคุมปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพ สสส. ลงพื้นที่เยี่ยมเสริมพลังโครงการส่งเสริมพัฒนาการและสุขภาพจิตเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร (กพด.) ณ โรงเรียนตชด.บ้านตุน อ.แม่ลาน้อย และโรงเรียนบ้านเลโคะ อ.สบเมย จ.แม่ฮ่องสอน

แผนงานพัฒนานโยบายสาธารณะด้านสุขภาพจิต ร่วมกับศูนย์พัฒนาศักยภาพการเลี้ยงดูเด็ก (Positive Parenting Promotion Center) โดยสถาบันพัฒนาการเด็กราชนครินทร์ จัดกิจกรรม “วิ่งกับลูก ครั้งที่ ๑ Positive Parenting Fun Run” ภายใต้แนวคิด “กอด ชม พูดคุย รับฟัง” สร้างสุขภาวะกาย ใจ อารมณ์ สังคม สติปัญญา และความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัว โดยมีวัตถุประสงค์ให้พ่อแม่ ผู้ปกครอง และเด็กอายุ ๒ - ๑๕ ปี ได้ทํากิจกรรมร่วมกันเพื่อเสริมสร้างพัฒนาการความฉลาดทางอารมณ์ในเด็กและได้ประชาสัมพันธ์ให้ความรู้และเสริมสร้างทักษะการเลี้ยงดูเด็กเชิงบวกในพ่อแม่ ผู้ปกครอง ในการนี้ ดร.ชาติวุฒิ วังวล ผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนการควบคุมปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมเป็นประธานในการกล่าวเปิดงานและเข้าร่วมกิจกรรรมวิ่งและเข้าฐานกิจกรรมตามจุดซุ้มกิจกรรมร่วมกับ แพทย์หญิงดุษฎี จึงศิรกุลวิทย์ ผู้จัดการแผนงานพัฒนานโยบายสาธารณะด้านสุขภาพจิต ณ กองพันสัตว์ต่าง กรมการสัตว์ทหารบก ถ.โชตนา ต.ดอนแก้ว อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่ ผ่านกิจกรรมเดิน/วิ่งระยะทาง ๓.๕ กิโลเมตรและกิจกรรมฝึกทักษะการเลี้ยงดูเชิงบวกระหว่างทาง ๕ ฐาน โดยพ่อแม่ผู้ปกครองและเด็กๆทุกช่วงวัยเข้าร่วมกิจกรรมกว่า ๗๐๐ คน

แพทย์หญิงดุษฎี จึงศิรกุลวิทย์ ผู้จัดการแผนงานพัฒนานโยบายสาธารณะด้านสุขภาพจิต ร่วมเป็นวิทยากรในการอบรมเชิงปฏิบัติการ โปรแกรมจับใจ(Mindfulness - based acceptance and self development) เพื่อการยอมรับและการพัฒนาตนเองต่อปัญหาทางอารมณ์และพฤติกรรมในวัยรุ่ น ในนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น จังหวัดน่าน ปีงบประมาณ ๒๕๖๗ และคัดเลือกพื้นที่นำร่อง ๘ โรงเรียนจับใจตามเป้าหมาย NAN CITY MODELs ครั้งที่ ๔ ระหว่าง วันที่ ๔ – ๕ มกราคม ๒๕๖๗ ณ โรงเรียนซินจง โรงเรียนสามัคคีวิทยาคาร โรงเรียนน่านคริสเตียนศึกษา โรงเรียนนันทบุรีวิทยาพระปริยัติธรรม โรงเรียนบ้านทุ่งน้อย โรงเรียนศรีสวัสดิ์วิทยาคารจังหวัดน่าน โรงเรียนสตรีศรีน่าน และโรงเรียนหนองบัวพิทยาคม โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้นักเรียนสามารถจัดการปัญหาความเครียด ความพร้อมในการปรับตัวเข้ากับผู้อื่นและสามารถดําเนินชีวิตอย่างมีประสิทธิภาพ

องค์การอนามัยโลก (WHO) รายงานว่ามีประชากรมากกว่า 1 พันล้านคนทั่วโลกที่กำลังเผชิญ ภาวะความผิดปกติทางสุขภาพจิต โดยเฉพาะความวิตกกังวลและภาวะซึมเศร้า ซึ่งก่อให้เกิดผลกระทบทั้งทางมนุษยธรรมและเศรษฐกิจอย่างมหาศาล แม้ว่าหลายประเทศจะมีการพัฒนานโยบายและโครงการด้านสุขภาพจิตมากขึ้น แต่การเพิ่มการดำเนินการในด้านต่างๆ ไปจนถึงการลงทุนที่จำเป็นเพื่อขยายบริการ ปกป้อง และส่งเสริมสุขภาวะทางจิตของประชาชนทั่วโลก ความชุกและผลกระทบ ภาวะสุขภาพจิต เช่น ความวิตกกังวลและซึมเศร้า พบได้ในทุกประเทศและชุมชน ซึ่งส่งผล กระทบต่อประชาชนทุกเพศทุกวัยและทุกระดับรายได้ ปัญหาดังกล่าวเป็นสาเหตุอันดับสองของความพิการระยะยาว และทำให้สูญเสียคุณภาพชีวิตเป็นอย่างมาก นอกจากนี้ยังเพิ่มค่าใช้จ่ายด้านการรักษาพยาบาลทั้งในระดับบุคคลและครอบครัว และก่อให้เกิดความสูญเสียทางเศรษฐกิจในระดับโลก รายงาน World Mental Health Today และ Mental Health Atlas 2024 ชี้ให้เห็นถึง ความก้าวหน้าในบางประเด็น และแสดงให้เห็นถึงช่องว่างที่สำคัญต่อการแก้ไขปัญหาสุขภาพจิตทั่วโลก ข้อมูลเหล่านี้เป็นฐานเชิงนโยบายเพื่อเตรียมการประชุมสุดยอดของสหประชาชาติ ว่าด้วยโรคไม่ติดต่อและการส่งเสริมสุขภาพจิตที่จะจัดขึ้นในวันที่ 25 กันยายน พศ.2568 ณ นครนิวยอร์ก Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus ผู้อำนวยการใหญ่องค์การอนามัยโลก กล่าวว่า “การปฏิรูป ระบบบริการสุขภาพจิตเป็นหนึ่งในความท้าทายด้านสาธารณสุขที่เร่งด่วนที่สุด การลงทุนในสุขภาพจิต คือ การลงทุนในประชาชน ชุมชน และเศรษฐกิจ ซึ่งเป็นการลงทุนที่ไม่มีประเทศใดสามารถเพิกเฉยได้ รัฐบาลและผู้นำทั้งหลายมีหน้าที่ต้องดำเนินการอย่างเร่งด่วน เพื่อทำให้แน่ใจว่าการดูแลสุขภาพจิตไม่ใช่สิทธิพิเศษ แต่เป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนทุกคน” ประเด็นสำคัญจากรายงาน World Mental Health Today • แม้ว่าความชุกของโรคทางจิตเวชต่างๆนั้นอาจมีความแตกต่างได้ตามเพศ แต่ผู้หญิงได้รับผลกระทบจากภาวะผิดปกติทางจิตมากกว่าผู้ชาย โดยโรควิตกกังวลและซึมเศร้าเป็นปัญหาที่พบบ่อยที่สุดทั้งในผู้ชายและผู้หญิง • การฆ่าตัวตายยังเป็นผลลัพธ์ที่น่าเศร้า ซึ่งคร่าชีวิตประชาชนมากกว่า 727,000 คน ในปี พ.ศ. 2564 ซึ่งเป็นสาเหตุการเสียชีวิตสำคัญของคนหนุ่มสาวในทุกประเทศและทุกระดับเศรษฐกิจ แม้นานาประเทศจะพยายามแก้ไขปัญหานี้ ปัจจุบันอัตราการการฆ่าตัวตายก็ยังลดลงไม่เพียงพอต่อการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) ที่กำหนดให้ลดลงหนึ่งในสามภายในปี พ.ศ. 2573 โดยคาดว่าจะลดลงได้เพียง 12% • ผลกระทบทางเศรษฐกิจของโรคทางจิตเวชนั้นรุนแรงมาก ไม่เพียงแต่ค่าใช้จ่ายในการรักษา แต่ค่าความเสียหายทางอ้อมซึ่งเกิดจากการเสียโอกาสนั้นนับเป็นมูลค่าที่มากกว่าหลายเท่า โดยพบว่าโรคซึมเศร้าและความวิตกกังวลเป็นเพียงสองกลุ่มโรค ที่สร้างความสูญเสียต่อเศรษฐกิจโลกถึง 1 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี • ข้อค้นพบดังกล่าวนี้ ทำให้เห็นความสำคัญและเร่งด่วนต่อการลงทุนด้านสุขภาพจิต ไปจนถึงการทำงานร่วมกับระหว่างภาคส่วนเพื่อเพิ่มการเข้าถึงการรักษา การลดการตีตรา ไปจนถึงการกำจัต้นตอของโรคทางจิตเวช ประเด็นสำคัญจากรายงาน Mental Health Atlas 2567 • ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2563 หลายประเทศได้พัฒนานโยบายสุขภาพจิตที่มีความพร้อมมากขึ้น โดยเน้นแนวทางที่ยึดสิทธิมนุษยชน และเตรียมความพร้อมในการรับมือเหตุฉุกเฉินด้านสุขภาพ • อย่างไรก็ตาม การปฏิรูปกฎหมายยังล่าช้า มีเพียง 45% ของประเทศที่ประเมินว่ากฎหมายด้านสุขภาพจิตสอดคล้องกับมาตรฐานสิทธิมนุษยชนสากลอย่างเต็มรูปแบบ • การลงทุนในสุขภาพจิตอยู่ในระดับต่ำ โดยรัฐบาลทั่วโลกใช้จ่ายด้านสุขภาพจิตเพียง 2% ของงบประมาณด้านสุขภาพ ซึ่งไม่เปลี่ยนแปลงตั้งแต่ปี พ.ศ. 2560 ความเหลื่อมล้ำระหว่างประเทศเองก็ปรากฎอย่างชัดเจน โดยพบว่า ประเทศที่มีรายได้สูง ใช้จ่ายได้ถึง 65 ดอลลาร์สหรัฐต่อคน ขณะที่ประเทศที่มีรายได้ต่ำ ใช้จ่ายเพียง 0.04 ดอลลาร์สหรัฐต่อคน • ค่ามัธยฐานของจำนวนบุคลากรสุขภาพจิตทั่วโลกอยู่ที่ 13 คน ต่อประชากร 100,000 คน โดยซึ่งขาดแคลนอย่างมากในประเทศที่มีรายได้ต่ำและปานกลาง • ความก้าวหน้าในการปฏิรูปและพัฒนาการให้บริการด้านสุขภาพจิตนั้นเป็นไปอย่างช้า ๆ มีไม่ถึง 10% ของประเทศทั้งหมดที่มีการเปลี่ยนผ่านแบบเต็มรูปแบบ เป็นการให้บริการผ่านชุมชนเป็นฐาน ประเทศส่วนใหญ่ยังอยู่ในขั้นตอนเริ่มต้นของการเปลี่ยนผ่าน ด้านการรักษารูปแบบผู้ป่วยในนั้นยังคงพึ่งพาโรงพยาบาลจิตเวชเป็นหลัก โดยเกือบครึ่งของการรับรักษาผู้ป่วยเกิดขึ้นโดยไม่สมัครใจ และกว่า 20% ต้องนอนรักษานานเกินหนึ่งปี • การบูรณาการสุขภาพจิตสู่ระบบปฐมภูมิมีความก้าวหน้า โดย 71% ของประเทศบรรลุเกณฑ์ของ WHO อย่างน้อย 3 ใน 5 ข้อ อย่างไรก็ตาม ฐานข้อมูลยังนับว่าเป็นปัญหา มีเพียงแค่ 22 ประเทศที่มีข้อมูลเพื่อประมาณการเข้าถึงการรักษาโรคกลุ่มจิตเภท ในประเทศที่มีรายได้ต่ำ มีผู้ป่วยที่ได้รับการดูแลไม่ถึง 10% เมื่อเทียบกับประเทศที่มีรายได้สูงซึ่งผู้ป่วยเข้าถึงการรักษามากกว่า 50% แสดงให้เห็นความสำคัญของการขยายบริการและการเข้าถึง • แต่ในด้านบวกแล้วประเทศส่วนใหญ่รายงานว่ามีมาตรการส่งเสริมสุขภาพจิตที่ทำงานได้จริง เช่น โปรแกรมพัฒนาเด็กปฐมวัย การป้องกันการฆ่าตัวตายในโรงเรียน มากกว่า80% ของประเทศมีการสนับสนุนทางจิตสังคมในภาวะฉุกเฉิน โดยเพิ่มขึ้นจาก 39% ในปี พ.ศ. 2563 การให้บริการผู้ป่วยนอกและการใช้ระบบ tele ในการให้บริการนั้นก็มีเพิ่มมากขึ้น ข้อเรียกร้องระดับโลกเพื่อเพิ่มการผลักดันด้านสุขภาพจิต แม้ว่าจะมีการพัฒนาในด้านบวกที่เพิ่มขึ้น แต่ก็ยังไม่ได้ตามเป้าหมายของแผนปฏิบัติการด้านสุขภาพจิตอย่างครอบคลุมของ WHO แต่อย่างใด WHO เรียกร้องให้รัฐบาลและพันธมิตรระดับโลกเร่งรัดความพยายามในการปฏิรูประบบสุขภาพจิต อย่างเป็นระบบ โดยเน้นการดำเนินการดังนี้ • การจัดสรรงบประมาณด้านสุขภาพจิตอย่างเท่าเทียม • การปฏิรูปกฎหมายและนโยบายให้สอดคล้องกับสิทธิมนุษยชน • การลงทุนระยะยาวในบุคลากรด้านสุขภาพจิต • การขยายบริการดูแลสุขภาพจิตที่ยึดผู้ป่วยเป็นศูนย์กลางและเน้นชุมชนเป็นฐาน หมายเหตุสำหรับสื่อมวลชน World Mental Health Today ถือเป็นการปรับปรุงข้อมูลล่าสุดของบทว่าด้วยสถิติจากรายงานสุขภาพจิตโลก ค.ศ. 2022 เรื่อง Transforming Mental Health for All ซึ่งยังคงสะท้อนความจำเป็นเร่งด่วนในการปฏิรูประบบสุขภาพจิตในระดับโลก รายงานฉบับใหม่นี้ได้รวบรวมข้อมูลทั่วโลกที่เป็นปัจจุบันที่สุด เกี่ยวกับความชุก ภาระทางสุขภาพ และต้นทุนทางเศรษฐกิจของภาวะความผิดปกติทางจิต การสำรวจ Mental Health Atlas ทำหน้าที่ประเมินสถานะของบริการและระบบสุขภาพจิตในระดับนานาชาติ โดยฉบับล่าสุดได้รวบรวมผลการสำรวจจาก 144 ประเทศ นับเป็นภาพสะท้อนที่ครอบคลุมที่สุดของการตอบสนองต่อความท้าทายด้านสุขภาพจิตผ่านการดำเนินนโยบาย กฎหมาย การจัดสรรงบประมาณ การพัฒนาทรัพยากรบุคคล ตลอดจนความพร้อมและการใช้บริการ รวมถึงระบบการเก็บรวบรวมข้อมูล รายงานฉบับนี้ยังได้เพิ่มหัวข้อใหม่ว่าด้วย “สุขภาพจิตทางไกล (tele mental health)” และ “การเตรียมความพร้อมและการตอบสนองด้านสุขภาพจิตและการสนับสนุนทางจิตสังคมในภาวะฉุกเฉิน” ซึ่งสะท้อนถึงภูมิทัศน์ที่เปลี่ยนแปลงไปของการดูแลสุขภาพจิต และชี้ให้เห็นช่องว่างของข้อมูลหรือความต้องการด้านสารสนเทศที่ยังคงมีอยู่ เอกสารอ้างอิง องค์การอนามัยโลก. (2025, 2 กันยายน). Over a billion people living with mental health conditions – services require urgent scale-up. สืบค้นเมื่อ 23 กันยายน 2568 จาก https://www.who.int/news/item/02-09-2025-over-a-billion-people-living-with-mental-health-conditions-services-require-urgent-scale-up.

กรมสุขภาพจิตพบว่า พ่อแม่ผู้ปกครองหรือผู้เลี้ยงดู มีส่วนสำคัญที่สุดในการส่งเสริมพัฒนาการและความฉลาดทางอารมณ์ของเด็กปฐมวัย แต่จากการดำเนินงานที่ผ่านมาพบว่า การสอนพ่อแม่ผู้ปกครองหรือผู้เลี้ยงดูให้ใช้คู่มือเฝ้าระวังและส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัย ยังทำได้ไม่เต็มที่ จึงนําข้อคําถามมาปรับเป็นแนวปฏิบัติในการกอด เล่า เล่น เต้น วาด สร้างสมาธิ กับเด็กเพื่อส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยผสมผสานไปกับการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ผ่านการสร้างวินัยเชิงบวก โดยมีพ่อแม่ผู้ปกครองหรือผู้เลี้ยงดูเป็นผู้พัฒนาเด็กด้วยตนเอง ผ่านกระบวนการกลุ่มโดยบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการดูแล และส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัย ทั้งในและนอกระบบบริการสาธารณสุข โปรแกรมฝึกทักษะการเลี้ยงดูเด็กปฐมวัยไทย (The Thai Triple-P) เป็นกิจกรรมกลมในผู้ปกครองและเด็กที่มีช่วงอายุ 2 ปี 6 เดือน ถึง 6 ปี จำนวน 10-15 ครอบครัว ไม่จํากัดว่าเป็นเด็กปกติหรือกลุ่มเสี่ยง ประกอบกิจกรรมทั้งหมด 4 ครั้ง คือ กิจกรรมสรางสายใย กิจกรรมสร้างวินัย กิจกรรมสร้างเด็กเก่ง 1 และกิจกรรมสร้างเด็กเก่ง 2 ดำเนินกิจกรรมครั้งละ 1 ชั่วโมง 30 นาที ถึง 2 ชั่วโมง แต่ละครั้งห่างกัน 2-8 สัปดาห์

จากสถิติการใช้เฟซบุ๊กทั่วโลก พบว่าประเทศไทยอยู่ในอันดับ 8 เฟซบุ๊กจึงถือได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจําวันของประชาชนชาวไทย การลงข้อความในเฟซบุ๊ก อาจมีผลกระทบต่อการรับรู้ของผู้อื่น ทั้งในด้านบวกและด้านลบ